Historia

Muzeum Historyczne Miasta Krakowa należy do typu muzeów miejskich. Radni Krakowa już w XIX w. podjęli wysiłek stworzenia własnego muzeum historycznego. Inicjatywa utworzenia muzeum gromadzącego miejskie pamiątki pojawiła się w latach 60. XIX w. Powołane przez Radę Miasta 2 czerwca 1887 r. Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa rozpoczęło gromadzenie zbiorów, a powstałe w 1897 r. Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa poparło inicjatywę tworzenia muzeum. Pracownicy Archiwum, tacy jak prof. Stanisław Krzyżanowski i dr Adam Chmiel, aktywnie uczestniczyli w tworzeniu zbiorów dla przyszłego Muzeum Historycznego. Składały się na nie kolekcja ikonografii Krakowa, portrety wybitnych i zasłużonych obywateli miasta, ryciny, przedmioty zabytkowe i dokumenty związane z działalnością cechów, tłoki pieczętne, numizmaty i medale, okazy broni i inne zabytki kultury materialnej, związane z przeszłością Krakowa.
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa zostało powołane do życia na posiedzeniu Rady Miasta 31 maja 1899 r. Z tą chwilą rozpoczęło swe istnienie, choć jeszcze nie jako samodzielna instytucja, a jako oddział przy Archiwum Aktów Dawnych. Zbiory były gromadzone w nieudostępnianej zwiedzającym parterowej sali budynku przy ul. Siennej 16. Wkrótce podjęto intensywne, choć trwające wiele lat starania o udostępnienie kolekcji dla publiczności. Ważnym przedsięwzięciem w 1936 r. była, urządzona staraniem i z inicjatywy dra Jerzego Dobrzyckiego, wystawa dawnych widoków Krakowa Stary Kraków, w odnowionych, a jeszcze nie urządzonych komnatach II piętra Zamku na Wawelu. Dopiero w 1937 r. przejęto na cele muzeum „Dom pod Krzyżem” – budynek przy pl. Św. Ducha 5 (obecnie ul. Szpitalna 21).
W 1937 r., również z inicjatywy dra Dobrzyckiego, podjęto po raz pierwszy organizowanie pod patronatem Muzeum dorocznych konkursów na najpiękniejsze szopki krakowskie, organizowane odtąd co roku, z wyjątkiem czasu okupacji hitlerowskiej.
W grudniu 1945 r. na posiedzeniu Miejskiej Rady Narodowej przedstawiono projekt statutu Muzeum. Według jego brzmienia Muzeum miało odtąd być „samodzielnym i odrębnym zakładem miejskim, celem zaś jego stać się miało gromadzenie i pieczołowita ochrona wszelkich materiałów muzealnych, ilustrujących życie i kulturę Krakowa od czasów najdawniejszych aż po czasy bieżące, tudzież rozwijanie działalności badawczej, naukowej i oświatowej”. Jednym z zadań nowej instytucji miało być roztaczanie opieki nad zachowaniem miejscowej tradycji, obrzędów i zwyczajów.
Samodzielna działalność muzeum w zakresie gromadzenia zbiorów rozpoczęła się przejęciem od Archiwum Aktów Dawnych ponad 2 tys. obiektów, wymagających uporządkowania i konserwacji. Na przełomie 1946 i 1947 r., dzięki porozumieniu z Towarzystwem Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, udało się pozyskać na cele muzealne część siedziby Towarzystwa, „Kamienicy Krauzowskiej”, mieszczącej się przy ul. Św. Jana 12. Wkrótce tam Muzeum otwarło swe pierwsze wystawy czasowe: Kraków dawny i wczorajszy oraz Wiosna Ludów.
Stała wystawa w „Kamienicy Krauzowskiej” została otwarta 24 czerwca 1952 r., a przeznaczony jeszcze przed wojną na potrzeby Muzeum zabytkowy „Dom pod Krzyżem” służył na pomieszczenie biur i magazynów.
W 1949 r. odnowiono częściowo partię dawnych warowni floriańskich i oddano do dyspozycji Muzeum na cele wystawowe ich część wraz z Basztą Pasamoników, Bramą Floriańską i łączącym je gankiem straży na murach obronnych.
Urządzona tam wystawa Dawne warownie Krakowa pokazywała m.in. zrekonstruowaną wartownię dawnej straży miejskiej z wykorzystaniem zabytkowych okazów broni oraz cykl odtworzonych widoków nieistniejących baszt i bram miejskich. Ta część murów była wykorzystywana przez Muzeum do końca lat 50.
W latach 50. Muzeum wzbogaciło się o ważne kolekcje. Jedną z nich stanowią pamiątki po rozwiązanym przez władze w 1951 r. Bractwie Kurkowym, z najcenniejszym zabytkiem – srebrnym kurem bractwa z 1565 r. Muzeum przejęło pod opiekę także zbiory innych likwidowanych organizacji, wśród których znalazły się Izba Przemysłowo-Handlowa i Towarzystwo Dobroczynności. W tym czasie Muzeum Przemysłu Artystycznego przekazało cenny zbiór teatraliów, związany z historią krakowskich teatrów.
Muzeum nabyło również zbiory po krakowskim księgarzu i kolekcjonerze, prezydencie miasta Józefie Friedleinie. Wśród tej kolekcji szczególnie cenny jest zbiór ikonografii dawnego Krakowa.
W 1959 r. Gmina Żydowska przekazała na cele muzealne budynek Starej Bożnicy przy ul. Szerokiej 24 i odtąd trwały tu prace remontowe nadzorowane przez Muzeum Historyczne.
Z kolei w latach 1961–1967 został wykonany remont Wieży Ratuszowej, oddanej następnie w użytkowanie Muzeum, które urządziło tu udostępnianą sezonowo wystawę pamiątek związanych z władzami miejskimi.
W kolejnych latach nastąpiło poszerzenie stanu posiadania Muzeum, dla którego szczególnie ważne było pozyskanie w 1965 r. obszernego gmachu o znakomitej lokalizacji – Pałacu „Pod Krzysztofory” przy Rynku Głównym 35, dokąd zaplanowano przenieść poszerzoną stałą ekspozycję Z Dziejów i kultury Krakowa. Otwarcie nowej wystawy, przygotowywanej przez zespół pracowników, nastąpiło 21 lipca 1979 r. W Pałacu „Pod Krzysztofory” znalazły też siedzibę dyrekcja Muzeum, pracownie naukowe i magazyn zbiorów, mieszczące się dotychczas w siedzibie przy pl. Św. Ducha.
W 1969 r. w „Domu pod Krzyżem” (obecnie ul. Szpitalna 21) otwarto wystawę Z dziejów teatru krakowskiego. To trzecia wystawa stała Muzeum, która, z wyjątkiem lat 1978–1987, była udostępniana zwiedzającym. W kwietniu 2008 r. oddział zawiesił czasowo działalność wystawienniczą, co było podyktowane koniecznością wykonania niezbędnych prac remontowych w budynku przy jednoczesnej potrzebie konserwacji eksponowanych obiektów. Powodem były również planowane zmiany w koncepcji wystawienniczej. Oddział w „Domu pod Krzyżem” prowadzi nadal swoją działalność statutową, tj. badanie, zabezpieczanie i udostępnianie zbiorów, a także kontynuuje prace nad pozyskiwaniem nowych obiektów muzealnych. W roku 2015 planowane jest otwarcie w Domu pod Krzyżem nowej wystawy stałej, poświęconej dziejom teatru krakowskiego.
W końcu lat 60. Muzeum dysponowało jeszcze pomieszczeniami przy ul. Franciszkańskiej 4, co razem stanowiło kilka oddziałów. Kolejną wystawę stałą Militaria i zegary w zbiorach Muzeum Historycznego Miasta Krakowa otwarto w 1976 r. w „Kamienicy Krauzowskiej”. Jej powstanie było możliwe dzięki cennemu darowi prywatnemu – dużej kolekcji zegarów, spuścizny po kolekcjonerze, Władysławie Miodońskim. Była to ostatnia wystawa w tym miejscu, w 1985 r. została przeniesiona do Pałacu „Pod Krzysztofory”. Aktualnie kolekcja w istotny sposób dopełnia aranżację wystawy w Oddziale „Kamienica Hipolitów”.
Lata 80. zaowocowały dalszym rozwojem Muzeum. 26 listopada 1980 r. otwarto w wyremontowanej „Starej Bożnicy” kolejną ważną stałą wystawę, poświęconą historii i kulturze Żydów polskich. W 1982 r. została udostępniona w oddanym częściowo do użytku Muzeum „Domu Śląskim” przy ul. Pomorskiej 2 dawne cele więzienne gestapo, gdzie, w oparciu o posiadane już wcześniej pamiątki i przedmioty z okresu okupacji, urządzono stałą wystawę. Aktualna ekspozycja, niedawno poszerzona, nosi tytuł Kraków w latach 1939–1956.
W tym czasie planowano otwarcie „Muzeum Drukarstwa” w oddanym do użytkowania na rzecz Muzeum lokalu przy ul. Gołębiej, gdzie znajdował warsztat znanego introligatora krakowskiego, Roberta Jahody. Pierwszym krokiem mu tworzeniu Oddziału było urządzenie wystawy czasowej poświęconej historii oficyny. Mimo starań nie udało się utworzyć wystawy stałej i ostatecznie, wobec złego stanu technicznego pomieszczeń, Muzeum wycofało się z planu tworzenia Oddziału.
Jednocześnie w połowie lat 80. rozpoczęto przygotowania do tworzenia dwóch zupełnie nowych oddziałów muzealnych. W nowej rzeczywistości ustrojowej reaktywowało swoją działalność Bractwo Kurkowe (pod nazwą Krakowskie Towarzystwo Strzeleckie Bractwo Kurkowe) i zostały uznane prawa tej organizacji do własności budynku „Celestatu” w ogrodzie Strzeleckim (ul. Lubicz 16). W wyniku umowy zawartej pomiędzy Towarzystwem i dyrekcją Muzeum, przeznaczono ten gmach na pomieszczenie ekspozycji poświęconej historii Bractwa. Prace remontowe i przygotowawcze trwały kilka lat i ostatecznie w czerwcu 1997 r. otwarto nową wystawę: Z dziejów krakowskiego Bractwa Kurkowego.
Drugim obiektem pozyskanym na cele muzealne była „Kamienica Hipolitów”, położona przy Placu Mariackim 3. W 1986 r. opracowano projekt rewaloryzacji i adaptacji budynku. Po trwającym długo gruntownym remoncie i konserwacji obiektu, został przygotowany scenariusz ekspozycji poświęconej historii wnętrz mieszczańskich. Wystawa stała Dom mieszczański została otwarta w listopadzie 2003 r.
Kolejnym oddziałem Muzeum jest utworzony w 1993 r. „Zwierzyniecki Salon Artystyczny”, z siedzibą przy ul Królowej Jadwigi 41, gdzie mieści się niewielka ekspozycja Mieszkanie na Zwierzyńcu w początkach XX w. Szczególną opieką otacza ten oddział Rada Dzielnicy VII.
Od 1999 r. Muzeum podlega Barbakan, jeden z najciekawszych przykładów średniowiecznej architektury obronnej, w okresach letnich udostępniany turystom.
W 2003 r. Muzeum poszerzyło swój stan posiadania o kolejny obiekt – Aptekę „Pod Orłem” (Plac Bohaterów Getta 18), gdzie podczas okupacji organizowana była pomoc dla krakowskich Żydów. W odtworzonym częściowo wnętrzu dawnej apteki Tadeusza Pankiewicza mieści się wystawa poświęcona tragicznym wydarzeniom holokaustu w Krakowie.
W 2004 r. Prezydent Miasta Krakowa prof. Jacek Majchrowski wydał decyzję o zorganizowaniu przez Muzeum Oddziału „Dzieje Nowej Huty”. Niedawno rozpoczęła działalność Pracownia Dokumentacji Dziedzictwa Kulturowego i Historycznego Nowej Huty.
W latach 2005–2007 Muzeum zrealizowało jubileuszowy projekt z okazji 750. rocznicy lokacji Krakowa na prawie magdeburskim. Najważniejszym elementem tego przedsięwzięcia był cykl tzw. wystaw lokacyjnych zainaugurowany w roku 2005 ekspozycją Legendy i tajemnice Krakowa. W roku 2006 w ramach cyklu zaprezentowaliśmy wystawę Kraków w chrześcijańskiej Europie X–XIII w. Podsumowanie w roku jubileuszowym 2007 stanowiła wystawa Kraków – europejskie miasto prawa magdeburskiego 1257–1791. Wystawom towarzyszyły sesje naukowe, wydawnictwa i koncerty. W czerwcu 2007 roku nastąpiło otwarcie trasy turystycznej Mury Obronne – Barbakan: Muzeum udostępniło publiczności odcinek murów obronnych przy ulicy Pijarskiej, od baszty Pasamoników do Arsenału.
Od 2005 roku działa w strukturze MHK nowy oddział Dzieje Nowej Huty, funkcjonujący w nowoczesnej formule muzeum rozproszonego. Nowohucki oddział w roku 2009 bardzo aktywnie włączył się w obchody jubileuszu 60-lecia Nowej Huty.
W czerwcu 2010 r., przy ulicy Lipowej 4, w dawnej Niemieckiej Fabryce Wyrobów Emaliowanych, której właścicielem w czasie II wojny światowej był Oskar Schindler, otwarty został oddział Fabryka Emalia Oskara Schindlera z wystawą stałą Kraków – czas okupacji 1939–1945.
Natomiast w czerwcu 2010 r. we wschodniej części Rynku Głównego została udostępniona publiczności podziemna trasa turystyczna Śladem europejskiej tożsamości Krakowa , czyli Rynek Podziemny. Muzeum opracowało projekt ekspozycji będącej połączeniem rezerwatu archeologicznego z nowoczesną, multimedialną ekspozycją.
Od kilku lat trwają intensywne prace remontowo-konserwatorskie w Pałacu Krzysztofory, który w roku 2009 w całości przeszedł w posiadanie Muzeum. Zakończenie tych prac planowane jest na rok 2020, a ich ukoronowaniem będzie otwarcie nowej wystawy stałej o historii i kulturze Krakowa.
W 2008 r. przy ulicy Księcia Józefa rozpoczęto budowę nowego obiektu Thesaurus Cracoviensis. Centrum Interpretacji Artefaktów, który ma pomieścić nowoczesne magazyny muzealne oraz pracownie konserwacji dzieł sztuki. Budynek Centrum z jednej strony będzie miejscem przechowywania zbiorów, z drugiej zaś – miejscem, do którego będzie miał dostęp zwiedzający.
Wszystkie te działania mają na celu dostosowanie naszej placówki do standardów europejskiego muzealnictwa.