Trasa Pamięci

„Pomorska”, przez wiele lat po zakończeniu okupacji niemieckiej Krakowa, była powszechnie zrozumiałym skrótem, symbolem nazistowskich zbrodni, jednoznacznie kojarzonym z miejscem, z którego naziści kierowali systemem terroru zwróconym przeciwko społeczności Krakowa. „Pomorska” to jednak nie tylko dawna siedziba gestapo, a właściwie siedziba Urzędu Komendanta Służby Bezpieczeństwa i Policji Bezpieczeństwa Dystryktu Kraków Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939–1945, ale przede wszystkim miejsce, gdzie zachował się jedyny w swoim rodzaju autentyczny dokument, „Krzyk uwieczniony”. W kilku niewielkich piwnicach, dostępnych po wejściu na podwórko Domu Śląskiego przy ul. Pomorskiej 2, zachowały się uwiecznione na ścianach aresztu gestapo napisy z lat 1939–1945, pozostawione przez zatrzymane i tu przesłuchiwane osoby. Zadaniem nowej wystawy Krakowianie wobec terroru 1939–1945–1956 jest komentowanie zasadniczego przekazu tego miejsca, „Krzyku uwiecznionego” zachowanego w dawnych celach, historii Domu Śląskiego, jako siedziby gestapo. Wystawa pomyślana jest jako rodzaj istotnego uzupełnienia przekazu ekspozycji w Fabcyce Emalia Oskara Schindlera, zbudowanego wokół mitu Oskara Schindlera. Na Pomorskiej zwiedzający ma możliwość nawiązania „intymnego” kontaktu z ciągle bliską nam historią, która ciągle pozostaje żywa i ma szanse pozostać żywa dla kolejnych pokoleń.

Drugi punkt na Trasie Pamięci to muzeum Apteka pod Orłem z wystawą Apteka w getcie krakowskim poświęconą zagładzie krakowskich Żydów. Mieści się na terenie dawnego getta utworzonego przez Niemców w marcu 1941 r. w Podgórzu. Muzeum działa w dawnej aptece Pod Orłem, prowadzonej przez Tadeusza Pankiewicza przed wojną, podczas jej trwania i przez krótki okres powojenny. Apteka Pankiewicza, przy ówczesnym placu Zgody, była jedyną apteką funkcjonującą w obrębie getta, a jej właściciel jedynym Polakiem mającym prawo do stałego w nim przebywania. Apteka stała się miejscem spotkań żydowskich intelektualistów, naukowców i artystów przebywających w getcie. W czasie krwawych akcji wysiedleńczych na placu Zgody w 1942 r. personel apteki bezpłatnie wydawał rannym opatrunki i lekarstwa. Apteczne zakamarki wykorzystywane były jako schowki, ratujące przed deportacją do obozów zagłady. Pankiewicz i jego asystentki: Irena Droździkowska, Aurelia Danek i Helena Krywaniuk byli łącznikami pomiędzy Żydami w getcie i poza nim, przekazując informacje i szmuglowaną żywność.

Fabryka Schindlera położona jest również w Podgórzu, w poprzemysłowej dzielnicy Zabłocie. Podobnie jak apteka Tadeusza Pankiewicza, jest symbolem ocalenia i zachowania humanitarnej postawy w najtrudniejszych sytuacjach. Niemiec Oskar Schindler, właściciel Niemieckiej Fabryki Naczyń Emaliowanych, zatrudniał w swojej fabryce krakowskich Żydów, a w 1943 r. doprowadził do powstania przy ul. Lipowej podobozu obozu Płaszów, w którym skoszarowano więźniów pracujących w Fabryce Schindlera i kilku innych okolicznych zakładach. Warunki stworzone przez Schindlera przy ul. Lipowej umożliwiły około tysiącu osobom przetrwanie pobytu w obozie. W 1944 r. Schindler ewakuował część zbrojeniową fabryki do Brünnlitz na Morawach wraz z tysiącem robotników – więźniów obozu Płaszów. Dzięki temu uratował im życie. Obecnie budynek administracyjny dawnej fabryki jest jednym z oddziałów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Prezentowana w nim wystawa stała Kraków – czas okupacji 1939–1945 stanowi najważniejszy element tej trójdzielnej struktury opowiadającej o historii okupowanego Krakowa. Ekspozycja w Fabryce Schindlera prezentuje w sposób całościowy historię Krakowa lat 1939–1945, a w pozostałych placówkach tworzących Trasę Pamięci rozwinięcie znalazły wybrane tematy.

Powstałe 1 stycznia 2021 r. Muzeum – Miejsce Pamięci KL Plaszow. Niemiecki nazistowski obóz pracy i obóz koncentracyjny (1942-1945) (w organizacji) opiekuje się terenem dawnego obozu koncentracyjnego.
Nowa instytucja jest współprowadzona przez Gminę Miejską Kraków oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego a zarządzana jest przez Muzeum Krakowa.
Zadaniem muzeum jest praca badawcza i edukacyjna na rzecz pamięci o historii KL Plaszow i jego ofiarach. Pod opieką instytucji znajduje się teren poobozowy wpisany do rejestru zabytków oraz historyczny budynek – Szary Dom. W ciągu najbliższych pięciu lat zostanie przeprowadzona inwestycja, w wyniku której Muzeum KL Plaszow uzyska niezbędne zaplecze do prowadzenia działalności statutowej.
Więcej informacji na temat instytucji na stronie: www.plaszow.org